YAYINLAR

Günümüz dünyasının değişen ve gelişen teknolojiye bağımlı olarak gerçekleştirdiği hızlı tüketim ve yüksek kazanç beklentisi iktisadi anlamda olumlu gelişmeler meydana getirirken işçi-işveren ilişkileri bakımından özellikle iş sağlığı ve güvenliği bağlamında olumsuz sonuçlar doğurabilmektedir. Uygulamada çalışma sürelerinin aşılması, gereken tedbirlerin alınmaması ve dikkatsizlik gibi çeşitli faktörlerin etkisiyle iş kazaları meydana gelebilmektedir. İş kazaları, tarafların ne ölçüde sorumlu olduğunun sınırlarını belirlemek, gerekli tedbir ve önlemlerin alınarak maddi ve manevi külfetlerin önüne geçebilmek bakımından açıklanması ve anlaşılması önemli bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Makalemizde iş kazası kavramına ilişkin merak edilen sorulara yanıt arayacağız.

 

1. İş kazası tanımı nedir?

 

Kaza temel itibariyle istenilmeyen ya da beklenmeyen bir davranış sonrasında meydana gelen olay olarak tanımlanmaktadır. İş kazası ise sonucunda ölüm, meslek hastalığı ve birtakım yaralanmalara sebep olan ve beraberinde maddi kayıpları da içinde barındıran çok boyutlu bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. İş kazası tanımı yapılırken işveren endeksli değil kurum endeksli bir yaklaşım gözetilmelidir. Zira bir kazanın iş kazası olup olmadığı işverenin yükümlülüğü açısından değil Sosyal Güvenlik Kurumu’nun yükümlülüğü açısından tanımlanır. İşverenin yükümlülüğü ayrı bir hukuki müessese olarak karşımıza çıkmaktadır. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), iş kazasını “önceden planlanmamış, bilinmeyen ve kontrol altına alınmamış olan, etrafa zarar verecek nitelikteki olaylar” şeklinde tanımlarken, Dünya Sağlık Örgütü “önceden planlanmamış, çoğu kişisel yaralanmalara, makinelerin ve araç gereçlerin zarara uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olay” şeklinde tanımlamıştır. İş kazası tanımı yapılırken işveren endeksli değil kurum endeksli bir yaklaşım gözetilmelidir. Zira bir kazanın iş kazası olup olmadığı işverenin yükümlülüğü açısından değil Sosyal Güvenlik Kurumu’nun yükümlülüğü açısından tanımlanır. İşverenin yükümlülüğü ayrı bir hukuki müessese olarak karşımıza çıkmaktadır.  6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu iş kazasını “işyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hâle getiren olay” şeklinde tanımlamaktadır.

 

 

2. Türk hukukunda iş kazası hangi mevzuatlarda düzenlenmiştir?

 

İş kazası gerek uluslararası gerekse ulusal mevzuatlarda düzenlenen önemli bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. İş kazası Türk hukukunda 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, 4857 Sayılı İş Kanunu ve 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda düzenlenmiştir. 5510 sayılı kanun iş kazasına ilişkin tam anlamıyla bir tanım yapmazken hangi hallerin iş kazası olduğunu sınırlı sayı ilkesi gereğince belirtmiştir. Buna karşılık Yargıtay (Yargıtay 10. HD, 04.02.1980, 1980/6407 Esas, 1980/624 Karar) söz konusu hükmün tanımlayıcı hukuk kuralı niteliğinde olduğunu ifade etmektedir. 6631 Sayılı Kanun’a göre işyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hâle getiren olay iş kazası olarak tanımlanmıştır.

 

 

 

3. Bir kazanın iş kazası sayılabilmesi için mevcut olması gereken şartlar nelerdir?

 

Bir kazanın iş kazası sayılabilmesi için çeşitli şartların varlığı aranmaktadır.

1. Bir kazanın meydana gelmesi
2. Kazaya maruz kalanın sigortalı olması,
3. Kaza sonucunda sigortalının ruhen veya bedenen engelli hale gelmesi,
4. Kazanın maddede belirtilen (md. 13/1(a)’dan (e)’ye kadar sayılan) hallerden birine uygun olarak gerçekleşmesi

Bazı yazarlar illiyet bağının da sayılan şartlar içerisinde yer aldığı görüşünde iken kanaatimizce illiyet bağına ilişkin farklı bir değerlendirme yapmak gerekli olacaktır. İlliyet bağı, Sosyal Güvenlik Kurumu’nun yükümlülüğü bakımından gerekli olmayıp işverenin yükümlülüğü bakımından aranan bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Zira Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu anlamında iş kazası sayılan her olay işverenin hukuki sorumluluğuna yol açmaz. Yargıtay bir kararında (YHGK.6/7/2005, E.2005/10-444, K.2005) sigortalının işyeri sınırları içinde bulunduğu sürede kazanın meydana gelmesini yeterli bulurken ilaveten illiyet bağının varlığını aramamıştır. Yargıtay vermiş olduğu başka bir kararda da işveren tarafından temin edilen otelin tuvaletinde iş saatleri içinde meydana gelen kazayı iş kazası saymıştır. Yüksek mahkeme ilgili kazanın işyerinde ve işin yürütümü sırasında meydana geldiği gerekçesine dayanarak illiyet bağının varlığını aramamıştır (Y10HD., 14.9.1994, 11128/16216).

 

 

 

4. İş kazası çeşitleri nelerdir?

 

ILO’ya göre kaza çeşitleri gün kayıplı kazalar, kısıtlı çalışmaya yol açan kazalar, küçük kazalar, ucuz atlatılan kazalar ve emniyetsiz hareketler şeklinde bir ayrıma tabi tutulmuştur.

1. a) Gün Kayıplı Kazalar: Ölümlü kaza, kalıcı tam sakatlık, kalıcı kısmi sakatlık, geçici iş göremezlik halleridir.
2. b) Kısıtlı Çalışmaya Yol Açan Kazalar: Kısıtlayıcı Geçici Yaralanma, Süreli Tıbbi Müdahale
3. c) Küçük Kazalar: İlk Yardım, Sıyrık, Kesik, Maddi Hasarlı Kazalar

d)Ucuz Atlatılan Kazalar

e)Emniyetsiz Hareketler

 

 

5. İş kazaları en çok hangi saat diliminde meydana gelir?

 

SGK istatistikleri göz önüne alındığında ve ilgili çalışma saatleri değerlendirildiğinde iş kazalarının en çok 11:00-11:59 arasında gerçekleştiği görülmektedir. Kırıkkale Üniversitesi’nin yapmış olduğu araştırmada, işçilerin açlık durumu ve yemek molasına yaklaşırken rehavete kapılmaları meydana gelen iş kazalarının bu saat diliminde meydana gelmesine yol açmaktadır.

 

6. İş kazalarından korunabilmek için işverenin alması gereken önlemler nelerdir?

İş kazalarını önleme amacıyla alınacak her türlü tedbir söz konusu kazaların gerçekleşmesine engel olacaktır. Tüketim dünyasındaki engellenemez rekabet ve bunun üretim koşullarına olumsuz yansıması iş kazalarını da beraberinde getirmektedir. İş kazası, alınan tedbir ve önlemlere bağlı olarak engellenebilir nitelikte olduğu için işveren yükümlülükleri de bu ölçüde önem kazanmaktadır. İşveren bu kapsamda;

• Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar.
• İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.
• Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. İşveren yine bu kapsamda çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır.
• Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır.

7. İş kazalarından korunabilmek için işçinin yükümlülükleri nelerdir?

İş kazalarından korunabilmek amacıyla gerçekleştirilen eylem ve faaliyetler işçi ve işverenin karşılıklı yükümlülükleri arasındadır. İşçiler, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlü kılınmışlardır. Bu doğrultuda işçinin gerek kendine gerek işverene gerekse diğer işçilere karşı yükümlülükleri bulunmaktadır:

• İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını kurallara uygun şekilde kullanmak, bunların güvenlik donanımlarını doğru olarak kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiştirmemek.
• Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve korumak.
• İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik gördüklerinde, işverene veya çalışan temsilcisine derhal haber vermek.
• Teftişe yetkili makam tarafından işyerinde tespit edilen noksanlık ve mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak.
• Kendi görev alanında, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak.

8. İş kazası sayılan haller nelerdir?

5510 Sayılı Kanun, iş kazası kavramını net bir şekilde tanımlamak yerine hangi hallerin iş kazası sayılacağını belirtmekle yetinmiştir. Buna göre;

• Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,
• İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle,
• Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda
• Emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,
• Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında,

meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren olaylar iş kazası sayılan haller olarak karşımıza çıkar.

9. İş kazası sayılmayan haller nelerdir?

İş kazası sayılmayan haller kanunda belirtilmemiş olup hangi hallerin iş kazası kapsamında olmadığı yargı kararı ile tespit edilecektir. 2011/50 sayılı Kısa Vadeli Sigorta Kolları Uygulamaları konulu Genelge, bundan farklı olarak, hangi hallerin iş kazası sayılıp sayılmayacağı konusunda örnekler vermeyi tercih etmiştir. Söz konusu örnekler, sigortalı veya hak sahipleri bakımından bağlayıcı değildir.

10. İş kazası halinde yapılacak işlemler nelerdir?

• İş kazasına uğrayan çalışana gerekli sağlık yardımı yapılmalıdır.
• İş kazası raporu (işyeri kaza tutanağı) düzenlenir, olayda tanıkların ifadesi alınır.
• Kaza o yer yetkili kolluk kuvvetlerine derhâl bildirilir.
• Kaza, Sosyal Güvenlik Kurumuna İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirgesi veya e-sigorta ile en geç kazadan sonraki üç iş günü içinde bildirilir

 

ÇARŞANBALI HUKUK BÜROSU 

 

                                                        KAYNAKÇA

Baygeldi, A. D. & Gerdan, S. (2019). İş Sağlığı ve Güvenliği Kapsamında Ölümlü İş Kazalarına Yönelik Yargıtay Kararları . Resilience , 3 (2) , 101-111 . DOI: 10.32569/resilience.566733

Çavdar, U. , Manyaslı, M. , Akkaya, E. , Sevener, D. & Tüfekçi, Z. (2022). Yaşanan İş Kazalarının Kaza Saatlerine ve Cinsiyete Göre İstatistiki Olarak Değerlendirilmesi ve Yorumlanması . International Journal of Engineering Research and Development , 14 (1) , 360-368 . DOI: 10.29137/umagd.880158

Güney, M. E. (2019). İŞ KAZASI KAVRAMINA YÖNELİK ALGILAR . Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi , 4 (2) , 31-47 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/gsbdergi/issue/51073/665957

Limon, A. (2012). TÜRK HUKUK SİSTEMİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ . Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi , 0 (1) , 209-242 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/mdergi/issue/17283/180548

Yılmaz, A. (2017). SOSYAL GÜVENLİK HUKUKUNDA İŞ KAZASI KAVRAMI: KITA AVRUPASI VE ANGLOSAKSON HUKUK İSTEMLERİNDEN BİRER ÖRNEK İLE TÜRK HUKUKU KARŞILAŞTIRMASI . Sosyal Güvence , 0 (11) , 107-127 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/sosyalguvence/issue/28407/302239

 

 

Copyright © 2022 Tüm Hakları Saklıdır.